Çocuklarda Anksiyete Nedir?

1. Anksiyete Nedir?

Anksiyete, çocukların içinde bulundukları durum ya da gelecekte yaşanabileceğini düşündükleri olumsuz olaylar hakkında geliştirdikleri aşırı ve sürekli endişe hâlidir. Temelde evrensel bir duygu olsa da, normal ve sorun yaratan kaygı arasında şu farklar vardır:

• Normal Kaygı: Her çocuk yeni bir ortama (kreş, anaokulu, sınıf) başladığında ya da bir sınav öncesi heyecan duyduğunda geçici ve ölçülü düzeyde kaygı yaşar. Bu tür kaygı, çocuğun hazırlanmasını sağlar ve kısa sürelidir.

  
  

• Kaygı Bozukluğu: Endişe duygusu, günlük rutinleri (oyun, uyku, yeme, ders) ve sosyal ilişkileri (arkadaş edinememe, etkinlikten kaçma) olumsuz etkileyecek kadar yoğundur. Çocuğun yaşına uygun sınırları aştığında, kontrol edilemez hâle geldiğinde ve en az altı ay boyunca devam ettiğinde “kaygı bozukluğu” tanısı gündeme gelir.

  
  

Anksiyetenin Çocuk Psikolojisindeki Rolü

1. Gelişimsel Uyarı Mekanizması: Normal düzeyde kaygı, çocuğu potansiyel tehlikelere karşı uyarır; örneğin çocuk sokağa çıkarken dikkatli olmasını sağlar.

   
   

2. Öğrenmeyi Teşvik: Yeni bir beceri öğrenirken duyulan heyecan ve kaygı, tekrar motivasyonunu artırabilir.

   
   

3. Aşırı Kaygının Zararlı Etkileri: Uzun süren, şiddetli kaygı — bedenin sürekli “kaç ya da savaş” modunda kalmasına neden olur; bu da sindirim, uyku ve bağışıklık sistemini zayıflatır, dikkat dağınıklığı ve yorgunluk yaratır.

   
   

Anksiyetenin Çocukta Göründüğü Durumlar

• Yeni Sosyal Ortamlar: Kreşe başlama, parkta yabancılarla oyun.

  
  

• Performans Kaygısı: Okul sunumu, resim yarışması, spor müsabakası.

  
  

• Sağlık ve Güvenlik Endişesi: Doktor ziyareti, yükseklik, karanlık.

  
  

• Aile İçi Değişiklikler: Taşınma, aile bireylerinin hastalanması, anne-baba ayrılığı.

  
  

2. Çocuklarda Anksiyete Belirtileri

2.1 Duygusal ve Davranışsal İşaretler

• Aşırı Endişe: Sürekli “ya… olursa?” soruları sorma.

  
  

• Kaçınma: Okula gitmek, oyun gruplarına katılmak veya yeni ortamlardan uzak durma.

  
  

• Sinirlilik ve Geri Çekilme: Kolayca ağlama, öfke nöbetleri veya yalnız kalma isteği.

  
  

2.2 Fiziksel Belirtiler

• Mide Ağrısı & Baş Ağrısı: Stres kaynaklı tekrar eden ağrılar.

  
  

• Uyku Sorunları: Uyuyamama, sık sık uyanma veya kabuslar.

  
  

• Çarpıntı & Terleme: Aniden hızlanan kalp atışı ve el-ayak terlemesi.

  
  

2.3 Akademik ve Sosyal Etkiler

• Dikkat Dağınıklığı: Ders çalışırken odak sorunları, ödevleri yetiştirememe.

  
  

• Sosyal İzolasyon: Arkadaş tekliflerini reddetme, yalnız oynamayı tercih etme.

  
  

3. Anksiyete Nedenleri ve Tetikleyiciler

1. Genetik Yatkınlık

   
   

   Ailede kaygı veya depresyon öyküsü, çocukta benzer riskleri artırır.

2. Çevresel Faktörler

   
   

   Taşınma, okul değişikliği, ebeveyn ayrılığı, travmatik deneyimler.

   
   

3. Kişilik ve Bilişsel Özellikler

   
   

   Mükemmeliyetçilik eğilimi, felaketleştirme (catastrophizing).

   
   

4. Fizyolojik Duyarlılık

   
   

   Yoğun stres tepkisi veren duyarlılık

   
   

4. Ebeveynler İçin Pratik Destek Yöntemleri

4.1 Duyguların İfadesini Teşvik Edin

• Duygu Haritası: Her akşam çocuğun gün boyunca hissettiği üç duyguyu çizerek veya yazarak anlatmasını sağlayın.

  
  

• Hikâye Anlatma Oyunu: Oyuncak bebek/figürlerle duygularını dramatize etmesine izin verin.

4.2 Rutin ve Güvenli Alan Yaratın

• Günlük Plan: Aynı saatte kalkma, yemek, oyun ve uyku düzeni.

  
  

• Sakin Köşe: Yumuşak minderler, sevdiği objeler ve kitaplarla dolu kendi huzur alanı.

  
  

4.3 Nefes ve Gevşeme Teknikleri

• Balon Nefesi: Burnundan derin nefes al, karnını balon gibi şişir, yavaşça ver

  
  

• Kas Gevşetme: Ayak parmaklarından başlayarak kasları sıkıp gevşetme serileri.

8. Sonuç ve Öneriler

Çocuklarda anksiyete, erken farkındalık ve düzenli destekle yönetilebilir. Ebeveyn olarak:

• Empatik Dinleyin: “Nasıl hissediyorsun?” sorusunu yargılamadan sorun.

  
  

• Rutinleri Koruyun: Uyku, beslenme ve oyun zamanlarına özen gösterin.

  
  

• Uzman Desteği Alın: Belirtiler şiddetliyse çocuk psikoloğu veya psikiyatristine başvurun.