DEHB Nedir? Belirti, Neden ve Tedavi Yöntemleri

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), bireyin günlük yaşamını etkileyen, dikkat eksikliği, hiperaktivite ve dürtüsellik belirtileriyle kendini gösteren bir nörogelişimsel rahatsızlıktır. Yaklaşık %5–7 oranında çocukluk çağında tespit edilen DEHB, yetişkinlikte de devam edebilir ve sosyal, akademik ya da mesleki performansı olumsuz etkileyebilir. Bu rehberde hem ebeveynler için DEHB belirtileri, DEHB nedenleri, tanı süreçleri, oyun terapisi avantajları ve tedavi yaklaşımları ele alınmıştır.

İçindekiler

1. DEHB Belirtileri ve Sınıflandırma

2. DEHB Nedenleri ve Risk Faktörleri

3. Oyun Terapisi: DEHB’li Çocuklara Faydaları

4. Uygulama Önerileri ve Evde Destek

5. Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

6. Referanslar

   
   

1. DEHB Belirtileri ve Sınıflandırma

DEHB, DSM-5’e göre üç alt tipe ayrılır:

Tip	Belirtiler
Dikkat Eksikliği Ağırlıklı Tip	Ders çalışırken zorlanma, talimatları takip edememe, unutkanlık
Hiperaktivite-Dürtüsellik Ağırlıklı Tip	Sürekli hareket, yerinde duramama, aceleci karar verme
Kombine Tip	Hem dikkat eksikliği hem hiperaktivite semptomları birlikte görülür

1.1. Dikkat Eksikliği Semptomları

Uzun süre odaklanamama, ayrıntılarda hata yapma, sık sık eşyalarını kaybetme gibi belirtiler.

1.2. Hiperaktivite ve Dürtüsellik Semptomları

Sürekli hareket etme dürtüsü, gereğinden fazla konuşma, sabırsızlık ve sırasını beklemekte zorluk çekme.

İpuçları: Belirtilerin 6 aydan uzun sürmesi ve yaşam kalitesini etkilemesi tanı için kritiktir. DEHB, DSM-5’e göre üç alt tipe ayrılır:

2. DEHB Nedenleri ve Risk Faktörleri

DEHB’nin ortaya çıkışında çoklu faktörler rol oynar:

• Genetik Yatkınlık: %70’e varan kalıtımsal oran 

  
  

• Nörokimyasal Dengesizlikler: Dopamin ve norepinefrin ile ilgili sinyal iletimindeki farklılıklar

  
  

• Çevresel Etmenler: Anne karnında alkol/tütün kullanımı, düşük doğum ağırlığı, toksik maruziyet

  
  

• Gebelik Komplikasyonları: Prematüre doğum, oksijen eksikliği gibi riskler

  
  

Not: Ailede DEHB öyküsü, çocuğun riskini ortalama 4 kat artırır.

3. Oyun Terapisi: DEHB’li Çocuklara Faydaları

Oyun terapisi, çocuğun doğal dilini kullanarak sorunlarını ifade etmesini sağlar. Klinik ve akademik araştırmalar, oyun terapisinin aşağıdaki alanlarda etki gösterdiğini ortaya koymuştur:

• Dikkat Süresinin Uzaması: Sistematik oyun aktiviteleri, ortalama odaklanma süresini %30–40 oranında artırır

  
  

• Dürtü Kontrolünün Gelişimi: Kurallı kart ve masa oyunları, dürtüsel tepkileri azaltır

  
  

• Sosyal Becerilerin Artışı: terapiler empati ve paylaşım becerilerini güçlendirir

  
  

• Öz Düzenleme: Planlama ve problem çözme yeteneklerinde ölçülebilir gelişme sağlar

  
  

Araştırma: Landreth (2012) ve Barkley (2015) çalışmalarına göre, 10–12 haftalık oyun terapisi protokolleri çocukların akademik başarılarını anlamlı düzeyde iyileştirmektedir.

4. Uygulama Önerileri ve Evde Destek

Rutin Oluşturun: Günlük oyun saatleri belirleyin

• Basit Kurallar: Oyun esnasında net ve kısa yönergeler verin

  
  

• Olumlu Pekiştirme: Başarı ve işbirliğini ödüllendirin

  
  

• İşbirliği Yapın: Psikolog ve okul öğretmeni arasında düzenli geri bildirim sağlayın

  
  

5. Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

S1: DEHB tedavisinde ilaçlar şart mı? Hayır. İlaç dışı yöntemler (davranış terapisi, oyun terapisi) tek başına ya da ilaçla birlikte etkili olabilir.

S2: Oyun terapisi yalnızca çocuklar için mi uygundur? Temel olarak çocuklar için tasarlansa da, ergenlik dönemindeki gençlerde de olumlu sonuçlar gözlemlenmiştir.

S3: DEHB’li çocuklar ne tür oyunları sever? Yapılandırılmış masa oyunları, kart oyunları, hareketli grup aktiviteleri tercih edilebilir.

6. Referanslar

1. Barkley, R. A. (2015). Attention-Deficit Hyperactivity Disorder: A Handbook for Diagnosis and Treatment. Guilford Press.

   
   

2. Landreth, G. L. (2012). Play Therapy: The Art of the Relationship. Routledge.

   
   

3. American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (5th ed.).

   
   

4. Türkiye Psikiyatri Derneği. (2020). Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu Kılavuzu.